Podziemia miast, pełniąc rozmaite funkcje (cmentarzyska, schrony, publiczne lub prywatne magazyny, tereny wojskowe, sieci transportowe itp.), zawsze były ściśle związane z życiem na powierzchni. Atrakcyjność, wynikająca ze specyficznej natury tych odosobnionych przestrzeni, zapewniła im również ścisły związek ze światem na górze. I to na dużą skalę, począwszy od XVIII wieku, wraz z rozwojem pierwszych form turystyki, kiedy to niektóre podziemia i katakumby (w Palermo, Paryżu czy Neapolu) stały się słynnymi punktami zwiedzania dla zamożnych podróżników. 

Od końca XX wieku można zaobserwować wzrost zainteresowania wszystkimi poziomami sieci miejskiej, w tym podziemiami, wśród jej użytkowników i podmiotów publicznych. Ważnym elementem dysput publicznych stają się kwestie związane z konserwacją, modernizacją i wykorzystaniem historycznych podziemi do miejskich projektów rozwojowych i inicjatyw kulturalnych.

Konferencja "Podziemia Warszawy"

Celem konferencji “Podziemia Warszawy” jest zainicjowanie dyskusji na temat funkcji podziemi miejskich, przede wszystkim podziemi Warszawy, we współczesnym świecie. Co o nich wiemy? Na ile zostały przebadane i czy pozostają w użytkowaniu? Czy stanowią szansę dla miasta, czy raczej problem? Jakie będą ich funkcje w przyszłości? 

Ważnym elementem proponowanej dyskusji będzie wciąż słabo obecny w narracjach dotyczących warszawskich podziemi temat powojennej odbudowy Warszawy i strategii traktowania wówczas podziemnej infrastruktury miasta. Infrastruktury, która wobec olbrzymich zniszczeń wojennych, które dotknęły Warszawę, stanowiła często jedyną zachowaną historyczną, oryginalną tkankę miasta.  

Jakie praktyki stosowano wobec podziemi odbudowywanej stolicy w latach 40 i 50. XX wieku, i później – wobec Starego Miasta, pałaców czy, w latach 70., wobec Zamku Królewskiego? Jaka koncepcja podziemi zwyciężała w nowych projektach architektonicznych, takich jak Pałac Kultury i Nauki?

Zagraniczni goście

Podczas dwudniowych debat (3 i 4 kwietnia) paneliści będą analizować problem podziemi Warszawy z różnych perspektyw, poczynając od kulturowej przez konserwatorską, architektoniczną po turystyczną. Na konferencję przybędą goście z Paryża, Neapolu, Luksemburga i Lwowa, by opowiedzieć historię swoich podziemi, ich funkcji i badań. Wśród prelegentów będzie m.in. administratorka paryskich katakumb, Isabelle Knafou, profesor Dany Sandron (Centre André-Chastel, Sorbonne Université) i Grégory Chaumet (Centre André-Chastel, Sorbonne Université; Paris historique).

Konferencja została wpisana do wydarzeń związanych z 80.rocznicą rozpoczęcia Odbudowy Warszawy 1945-2025. Uzyskała patronat honorowy prezydenta m.s.t. Warszawy, wojewody oraz Marszałka Województwa Mazowieckiego. Patronat medialny: TOK FM, TVP3, "Architektury-Muratora" i "Mówią Wieki".  

Organizatorzy: Centrum Badań nad Kulturą Warszawy UW (główny organizator); Ośrodek Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich UW; Współorganizator: Akademia Sztuk PIęknych w Warszawie. 

Program konferencji "Podziemia Warszawy"

3 kwietnia (czwartek)

9.15–9.45 – Otwarcie konferencji

9.45–10.15 – Podziemia Warszawy: ukryte oblicza miasta, Ewa Nekanda-Trepka (Stołeczna Konserwator Zabytków 2001–2012, Dyrektorka Muzeum Warszawy 2012–2020)

10.15–10.45 – Podziemne przestrzenie warszawskich kościołów, Ks. bp Michał Janocha (Wydział „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego)

10.45–11.00 – Przerwa

11.00–12.30 – Debata: Podziemia w kulturze. Pojęcie, historia, legenda, rzeczywistość, Moderatorka: Iwona Kurz (Dziekana Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego), Sylwia Chutnik (Centrum Badań nad Kulturą Warszawy Uniwersytetu Warszawskiego), Michał Kuziak (Instytut Literatury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego), Aldona Machnowska-Góra (Zastępczyni Prezydenta m.st. Warszawy), Andrzej Mencwel (Instytut Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego)

12.30–13.30 – Kilometry warszawskich podziemi. Pałac Kultury i Nauki – Metro Warszawskie, Moderatorka: Elżbieta Wichrowska (Dyrektorka Centrum Badań nad Kulturą Warszawy Uniwersytetu Warszawskiego), Jerzy Lejk (Prezes Zarządu Metro Warszawskie), Katarzyna Osowiecka (Prezeska Zarządu Pałacu Kultury i Nauki)

13.30–15.00 – Przerwa

15.00–16.30 – Podziemia a władze publiczne: od konserwacji do muzealizacji, Moderator: Laurent Tatarenko (Dyrektor Ośrodka Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich Uniwersytetu Warszawskiego), Warszawskie podziemia. Warszawa, której nie trzeba było odbudowywać?, Michał Krasucki (Stołeczny Konserwator Zabytków), Paryskie katakumby – miejsce historyczne i turystyczne a proces patrymonializacji [fr.], Isabelle Knafou (Administratorka Katakumb Paryża), Podziemia Neapolu – między dawnymi funkcjami a najnowszymi osiągnięciami [wł.], Giuliana Boenzi (Soprintendenza Archeologia, Belle Arti e Paesaggio per il comune di Napoli), Stefano Lavarone (Soprintendenza Archeologia, Belle Arti e Paesaggio per il comune di Napoli)

16.30–17.00 – Przerwa

17.00–18.30 – Debata: Szansa czy kłopot? Architekt wobec podziemi Warszawy, Moderator: Artur Celiński (Redaktor naczelny „Architektury-murator”), Wprowadzenie do dyskusji Ewa P. Porębska (Międzynarodowa ekspertka architektury), Stanisław Berbeć (Agence D’architecture Stanislaw Berbec, Luksemburg), Marta Sękulska-Wrońska (pracownia architektoniczna WXCA), Zuzanna Mielczarek (Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki), Michał Krasucki (Stołeczny Konserwator Zabytków), Marlena Happach (Dyrektorka Narodowego Instytutu Dziedzictwa)

4 kwietnia (piątek)

10.00–11.30 – Dziedzictwo podziemne: strategie i praktyki konserwatorskie, Dziedzictwo podziemne na Mazowszu: strategie i praktyki konserwatorskie, Marcin Dawidowicz (Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków),

Aranżacja ekspozycji w podziemiach – problemy konserwatorskie. In memoriam dr hab. Wiesława Procyka, prof. ASP, Monika Stachurska (Dziekana Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie)

Woda – niszczycielski żywioł i źródło życia. Zawilgocenia i korozja mikrobiologiczna w podziemiach, Magdalena Dyda (Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego)

Pałac Kazimierzowski – studium przypadku

Dorota Śliwińska (Pracownia Projektowa Architektura & detal Dorota Śliwińska) 

11.30–12.00 – Przerwa

12.00–13.30 – Podziemia miejskie pomiędzy życiem codziennym a „urbanomarginaliami”, Moderator: Laurent Tatarenko (Dyrektor Ośrodka Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich Uniwersytetu Warszawskiego)

Piwnice Paryża: historyczne i archeologiczne dziedzictwo średniowiecznego i nowoczesnego miasta [fr.], Dany Sandron (Centre André-Chastel, Sorbonne Université), Grégory Chaumet (Centre André-Chastel, Sorbonne Université; Paris historique)

Kryjówki żydowskie w kanałach Lwowa podczas II wojny światowej: spojrzenie z XXI wieku, Hanna Melania Tyczka (Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Iwana Franki)

Warszawska kanalizacja – rewizyta. Przyczynki do antropologii podziemia, Włodzimierz Pessel (Instytut Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego)

13.30–15.00 – Przerwa

15.00–17.30 – Czy Warszawa może mieć podziemne trasy turystyczne? Jak przekształcić potencjał podziemi warszawskich w produkt turystyczny? Dorota Zbińkowska (Dyrektorka Biura Mazowieckiej Regionalnej Organizacji Turystycznej)

Debata: Czy Warszawa może mieć podziemne trasy turystyczne? Moderatorzy: Jarosław Jóźwiak (Rada m.st. Warszawy, Wiceprezes Zarządu Mazowieckiej Regionalnej Organizacji Turystycznej) i Elżbieta Wichrowska (Dyrektorka Centrum Badań nad Kulturą Warszawy Uniwersytetu Warszawskiego), Mateusz Czerwiński (Prezes Zarządu Warszawskiej Organizacji Turystycznej), Renata Kaznowska (Zastępczyni Prezydenta m.st. Warszawy), Hubert Kowalski (Dyrektor Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego), Michał Krasucki (Stołeczny Konserwator Zabytków), Magdalena Młodawska (Kierowniczka Działu Rezerwatów Archeologicznych w Zamku Królewskim na Wawelu), Ewa Nekanda-Trepka (Stołeczna Konserwator Zabytków 2001–2012, Dyrektorka Muzeum Warszawy 2012–2020), Dorota Zbińkowska (Dyrektorka Biura Mazowieckiej Regionalnej Organizacji Turystycznej).

Zamknięcie konferencji